Tην Κυριακή 28 Οκτωβρίου αλλάζει η ώρα. Στις 4 τα ξημερώματα θα πρέπει να τοποθετήσουμε τους δείκτες του ρολογιού μία ώρα πίσω. Γιατί; Η εύκολη απάντηση είναι «γιατί… έτσι». Έτσι το βρήκαμε, έτσι το μάθαμε, αυτό κάνουμε. Η ιστορία, όμως, της καθιέρωσης της διεθνούς ώρας, αλλά και των… αλλαγών σε χειμερινή και θερινή είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσα, περιέχει ιστορικά πρόσωπα, συμφέροντα υπερδυνάμεων, ανταγωνισμούς κρατών και…. εκκεντρικότητες ηγετών!
Η παγκόσμια ώρα, βέβαια, έχει σχέση με την θέση του ήλιου ανάλογα με το σημείο που βρισκόμαστε και τον παρατηρούμε. Όταν ο ήλιος βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο του ορίζοντα και δεν δημιουργεί σκιά, τότε είναι μεσημέρι. Επειδή, βέβαια, ο ήλιος δεν μένει ποτέ ακίνητος, το κάθε σημείο έχει, ουσιαστικά, το δικό του μεσημέρι, άρα και τη δική του σταθερά στη μέτρηση της ώρας. Αν π.χ. στο κέντρο της Αθήνας το μεσημέρι είναι στις 12 ακριβώς, στο κέντρο της Λιβαδειάς το απόλυτο μεσημέρι θα έλθει δέκα λεπτά αργότερα!
Επί αιώνες, βέβαια, οι άνθρωποι δεν ασχολούνταν μ’ αυτές τις λεπτομέρειες. Η ανατολή και η δύση του ηλίου καθόριζαν τις ώρες δουλειάς σε χωράφια και εργοστάσια. Το πρόβλημα άρχισε να δημιουργείται με την ανάπτυξη ταχέων μέσων μεταφοράς, τα οποία συνέδεσαν μεταξύ τους τις διάφορες πόλεις, ακόμα και μέσα στην ίδια χώρα. Πρώτη η Βρετανία αισθάνθηκε την ανάγκη για ενιαίο υπολογισμό της ώρας κι αυτό εξαιτίας των… δρομολογίων των τρένων, αφού δεν μπορούσε να υπολογιστεί με ακρίβεια ποια ακριβώς ώρα θα έφτανε το τρένο στους διάφορους σταθμούς! Σ
τις 22 Σεπτεμβρίου 1847 αποφασίστηκε να ισχύει κοινή ώρα για όλο το σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας. Αρκετά αργότερα, το 1880, ήώρα Γκρίνουιτς (δηλαδή το σημείο απ’ όπου ο ήλιος δείχνει μεσημέρι στο αστεροσκοπείο του Γκρίνουιτς) ορίστηκε με νόμο ως η κύρια ώρα της Βρετανίας.Η Βρετανική Αυτοκρατορία, που έλεγχε τότε μέσω των αποικιών της σχεδόν το 1/3 του πλανήτη, έδωσε το παράδειγμα και σε άλλους. Μόλις τέσσερα χρόνια αργότερα σ’ ένα διεθνές συνέδριο (και παρά την μανιώδη αντίδραση των… Γάλλων, που ήθελαν τη δική τους ώρα) αποφασίστηκε η ώρα Γκρίνουιτς να λειτουργήσει ως… σταθερά για ολόκληρη τη γη. Ο πλανήτης, λοιπόν, χωρίστηκε σε 24 νοητές ζώνες και η χώρα που βρισκόταν μέσα σε κάθε ζώνη υιοθετούσε τη δική της ώρα, με βάση την ώρα Γκρίνουιτς. Έτσι, λοιπόν, και η Ελλάδα που βρίσκεται δύο ζώνες ανατολικά από τη Βρετανία βρίσκεται δύο ώρες «μπροστά» της, όπως το λέμε στην καθομιλουμένη.
Η διεθνής ώρα ρύθμισε πολλά προβλήματα κυρίως στις διεθνείς μεταφορές. Φανταστείτε τη σύγχυση αν κάθε πόλη διατηρούσε τη δική της ώρα… Προέκυψε, όμως, και η ανάγκη για μία «ρύθμιση» ανάλογα με τις εποχές, τη λεγόμενη θερινή και χειμερινή ώρα. Αυτή βασίζεται στην καλύτερη αξιοποίηση του φωτός της ημέρας, άρα και την… οικονομία των κρατών και των επιχειρήσεων σε ενέργεια που θα σπαταλούσαν για το φωτισμό! Η θερινή και η χειμερινή ώρα είναι καθαρά πρακτικό θέμα και όχι αστρονομικό, γι’ αυτό και η ευθύνη για τον καθορισμό της ώρας ανήκει στο Υπουργείο Μεταφορών και Επικοινωνιών και όχι στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Μελέτες έχουν δείξει ότι κατά τη διάρκεια της θερινής ώρας εξοικονομούμε περισσότερες από 210 ώρες ενέργειας.
Ο πρώτος που μίλησε για την ανάγκη ρύθμισης της ώρας ανάλογα με τον ήλιο ήταν ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα. Αρκετοί επιστήμονες τάχθηκαν υπέρ, αλλά τα κράτη δεν ακολούθησαν και ουσιαστικά «σύρθηκαν» προς τα εκεί όταν αντιμετώπισαν μεγάλες ενεργειακές ανάγκες. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πρώτη χώρα που εφάρμοσε την θερινή ώρα ήταν η Γερμανία το 1916, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν χρειαζόταν και το τελευταίο της βαρέλι πετρέλαιο για τα οχήματά της. Αμέσως την ακολούθησε η Βρετανία, οι ΗΠΑ άργησαν λίγο (1918), αλλά αφού μπήκαν στο παιχνίδι οι μεγάλοι, οι μικροί ακολούθησαν…
Παρά τους διεθνείς κανόνες η χρήση της ώρας είναι πολύ ελαστική και το κάθε κράτος έχει μια σχετική ελευθερία να ορίζει την ώρα που ισχύει στα σύνορά του (ή στις ζώνες του, αν πρόκειται για μεγάλη σε έκταση χώρα που εκτείνεται σε διαφορετικές ζώνες). Πολλές χώρες, κυρίως στην Ασία, αποφάσισαν να ρυθμίσουν τα ρολόγια τους ακόμα πιο ειδικά, σε… μισάωρα.
Για παράδειγμα η Ινδία έχει 5,5 ώρες διαφορά με το Γκρίνουιτς, αν και τυπικά εκτείνεται ανάμεσα στις ζώνες 5 και 6. Ακόμα πιο χαρακτηριστικό το παράδειγμα του Νεπάλ, το οποίο έχει ρυθμίσει τα ρολόγια του… ένα τέταρτο της ώρας νωρίτερα από την Ινδία!Η τελευταία αλλαγή σ’ αυτό το καθεστώς έγινε το 2007 με τη Βενεζουέλα του εκκεντρικού Ούγκο Τσάβες. Ο οποίος ένα ωραίο πρωί αποφάσισε να ρυθμίσει τα ρολόγια της χώρας μισή ώρα πίσω από την «κανονική». Ο ίδιος επέμεινε ότι το έκανε για να βελτιώσει τις εργασιακές επιδόσεις των συμπατριωτών του, που θα ξυπνούν νωρίτερα και θα αποδίδουν καλύτερα, όμως ο διεθνής τύπος τον κατηγόρησε ότι απλά ήθελε να μην έχει τίποτα κοινό με τις ΗΠΑ…